Warse wegwijzers

Hun hele leven al houden Gide en Gordijn zich bezig met het raadsel of niet echt zintuiglijk waarneembare kwesties bestaan of niet. Bestaan dromen? Bestaat vrijheid? Bestaat onwetendheid? Bestaat inzicht? Bestaat kennis? Bestaan wijsheid, kracht en schoonheid? In hun hoofd worden de herinneringen aan hun gezellentijd onophoudelijk tot merkwaardige verhalen gekneed. Soms zijn ze ontdaan van alle overtolligheden, soms zijn ze fragmentarisch. Chaotisch, maar fertiel. Zullen zij hun reizen bezingen of eerder de rookpluim die ze achterlaten? Het filosofische kader waarbinnen de gebeurtenissen een plaats krijgen, is dat van de verhouding tussen werkelijkheid en mogelijkheid. Een werkelijkheid bestaat voornamelijk uit tastbare en zichtbare zaken als een passer en een winkelhaak. Een ruwe steen en een al dan niet voltooid bouwwerk. Terwijl een mogelijkheid vooral bestaat uit ontastbare zaken als vermoedens, verzinsels en dromen. Beide verschijnselen zijn werktuigen met een diepere symboliek. Het zijn in de eerste plaats mannen met een missie: uit een welhaast instinctieve taal pogen zij blijvend solide gedachten te beitelen. Om zodoende een gemeenzame plek in het ondermaanse uit te houwen, waar ze als vrije metselaars enerzijds voorgoed aanwezig kunnen zijn, anderzijds ook niet. Hun schrijfsels, waar zij gestaag aan boetseerden, zijn zeer zeker geen meesterstuk geworden. Lees hun teksten dan ook best als maneuvers, als handelingen en wendingen. Als wordingsgeschiedenissen van schrijvende zoekers die met een tomeloze fantasie en een grote nieuwsgierigheid om zich heen kijken. En om te overleven allerlei meta-fictieve strategieën om te ontsnappen bedenken. Want het komt er bij hen onmiskenbaar op neer telkens weer het al te alledaagse te verlaten. Ook al weten zij vooraf maar al te goed dat zoiets tevergeefs is. Bovendien denken beide heren van stand bijzonder graag na over de kantlijnen van maakbaarheid en verbeelding. Hierom en ook omwille van hun gezamenlijke interesse in het magisch-realistische landschap werd ik in de loop der jaren een van hun trouwste supporters. Een in het oog springende eigenaardigheid is dat zowel Gide als Gordijn onomwonden citeren uit het werk van andere schrijvers en denkers. Deze buitengemeen voedende bronnen hebben doorheen de jaren diepe groeven in hun gestel gestempeld. De ontleningen en invoegsels, steevast opgetekend in cursieve letters, om er de nadruk op te leggen, vormen geen op hun aanzienlijke letterkundige bagage gerichte versieringen. Ze zijn essentieel door de relatie die ze aangaan met eigen materiaal. Wat dit betreft vervullen zij geen andere functie dan vingerwijzingen. Soms worden ze door het vertellende materiaal opgeroepen, soms leveren ze zelf weer nieuwe stof voor het betoog, dat op zichzelf buitengemeen ongelijksoortig is. Het kan bestaan uit herinneringen aan het verre en recente verleden, uit observaties die betrekking hebben op personen en gebeurtenissen van vroeger en vandaag. Of die verbonden zijn met de vele plaatsen die de schrijver bezocht in zijn zonderlinge reizen door tijd, ruimte en cultuur. Ik bundel in dit boek dan ook met alle plezier een aantal van hun meest anekdotische schrijfsels. Grotesken die met elkaar in verbinding staan in het kader van een raamvertelling over de doorgaans verbeten mythevorming rond het vrije metselen en verstandelijke constructies inzake onderweg zijn. Beiden vertrekken hierbij met genoegen vanuit een eigenzinnige, niet eenduidige werkelijkheidsopvatting en versmelten zodoende vijf curieuze reizen en een rits zwaar in de verf gezette helden, archetypen en figuranten met welbepaalde, tot nog toe ongekende tijdsgeesten. Met hun particuliere taalopvatting, hun tegendraads wereld - én mensbeeld neigen hun geschriften ietwat naar het intertekstuele. Ze zijn geschreven voor iedereen die in de kantlijn woont van het schemergebied dat zich uitstrekt tussen een lumineus verleden en een steeds moeilijker te begrijpen nu. En voor verlichte geesten die koppig weigeren de poorten naar de feitelijkheid van het heden open te gooien. Al dan niet vrijelijk metselende wereldverbeteraars die, door roestigheid aangetast, niet langer in staat zijn elastisch te denken. Enfin. Geholpen door hun weerspiegeling kan eenieder deze reizen, die slechts in woorden en metaforen bestaan, verder uitpluizen, ontrafelen en overdenken naar eigen bevattingsvermogen en inzichten. Liefst langs de lengtes van een denkbeeldig pentagram. En mogelijk met inlassing van eigen overdenkingen en tussenstops, die zich bij voorkeur plusminus verhouden volgens de gulden snede. Denkbaar kan men overwegen ze na te spelen en zo proberen ongestoord hun verworvenheden als vrije metselaars verder te ontginnen en te volvoeren. Want zonder mankeren zijn ze alle vijf oproepbaar met evenveel betekenisvolle woorden: op u komt het aan.